کد مطلب:15229 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » احكام

از نظر قرآن آيا حج صرفاً يك فريضة عبادي است يا بعد اجتماعي و سياسي نيز دارد؟

حج ابعاد گوناگوني دارد:
1ـ ناظر منافع حج گرديم: قرآن حج ابراهيمي را به صورت يادشده در زير توصيف ميكند: «واذن فيالناس بالحج يأتوك رجالاً و علي كلّ ضامرٍ يأتين من كلّ فجّ عميقٍ ليشهدوا منافع لهم و يذكروا اسمالله في ايامٍ معلوماتٍ علي ما رزقهم من بهيمه الاّنعام فكلوا منها واطعموا البائس الفقير ثمّ لَيَقضوا تَفَثَهم و ليُوفوا نُذوُرهم و لَيَطوَّفوا بالبيت العتيق ذلك و من يعظم حرمات الله فهو خيرٌ لَه عند ربهّ و اُحلَّت لكم الانعام الاّما يُتلي عليكم فاجتَنبوا الرجس من الأوثان واجتنبوا قول الزّور» حج/ 27ـ31. [ما به ابراهيم گفتيم همه مردم را به حج دعوت كن، تا پياده و سواره بر مركبهاي لاغر از هر راه دور بيايند. تا شاهد منافع گوناگون خويش (در اين برنامه حيات بخش) باشند و نام خدا را در ايام معيني بر چهارپاياني كه خدا در اختيارشان گذاشته است ببرند(وقتي آنها را قرباني كردند) از گوشت آنها بخوريد و فقير بينوا را نيز اطعام نمائيد. بعد از آن بايد آلودگيها را از خود برطرف سازند و به نذرهاي خود وفا كنند و بر گرد خانة كهن طواف نمايند.] شما از ميان اين آيات، تنها آيه دوم را مورد نظر قرار دهيد و درمفاد اين جمله«ليشهدوا منافع لهم» دقت كافي به عمل آوريد، تا روشن شود كه:
اولاً: مقصود از اين منافع كه زائرانً خانة خدا بايد شاهد آن باشند چيست، از اينكه اين جمله در مقابل جمله«ويذكروا اسمالله» وارد شده، به نوعي ميرساند، كه حج داراي دو بعد است، بعدي عبادي كه در ذكر و ياد خدا تجسّم مييابد و بعد اجتماعي كه در مسأله مشاهده منافع خلاصه ميگردد.
وثانياً: در اين آيه«منافع» كه بيانگر ابعاد اجتماعي و سياسي است مقدم بر«ذكرالله» كه ترسيم گر جنبه عبادي او است، شمرده شدهاست.
و ثالثاً: قرآن لفظ منافع را به صورت مطلق و بدون هيچگونه قيدي آورده است، تا شامل هر نوع منافع، اعم از اقتصادي، سياسي و اجتماعي باشد،و هرگز ما حق نداريم اين جمله را بر منفعت خاصي تطبيق كنيم و در هر حال خواه آن را بر منافع اقتصادي و يا اعم از آن به سياسي و اجتماعي شامل بدانيم، اين جمله به قرينه مقابله با جمله بعدي «ويذكروا اسم الله» حاكي است كه حج علاوه بر عبادت، قلمرو ديگري دارد كه بايد از آن نيز بهره گرفت و نبايد آن را يك عبادت خشك بدون اينكه پيوندي با زندگي مسلمين داشتهباشد، انديشيد.
2ـ كعبه قوام زندگي است: قرآن مجيد كعبه و بيت حرام را باجمله«قياماً للناس» توصيف ميكند آنجا كه ميفرمايد: «جعل الله الكعبه البيت الحرام قياماً للنّاس و الشهر الحرام و الهَدي والقَلائد ذلك لِتَعلموا انّ الله يعلم مافي السماوات و ما في الارض و انّ الله بكل شيءٍ عليم» مائده/97. [خداوند كعبه را قوام (حيات) مردم قرار داده و همچنين ماه حرام و قربانيهاي بينشان و با نشان را، اين احكام به خاطر آنست كه بدانيد خداوند در آنچه كه در آسمانها و زمين است آگاه است و خداوند به همه چيز دانا است.] كلمه قيام را كه در اين آيه آمده در آيه ديگري نيز آمدهاست آنجا كه ميفرمايد: «ولا تؤتوا السّفهاء اموالكم التّي جعل الله لكم قياماً» نساء/5. [هرگز اموال خود را كه خداوند وسيله قوام زندگي شما قرار دادهاست به دست سفيهان ندهيد.] «قيام» در اينجا به معني«قوام» است و در حقيقت مرادف با الفاظ«عماد» و«سناد» ميباشد و معني آيه اينست كه مراسم حج و زيارت كعبه و حضور در كنار خانه خدا قوام زندگي دنيوي و اخروي جامعه اسلامي است. اجتماع در موسم نه تنها حيات معنوي مسلمانان را تأمين ميكند بلكه مايه تأمين همه نوع عنصري است كه در حيات فردي و اجتماعي ما دخالت دارد، دقت در معني آيه ما را به يك معني وسيع رهبري ميكند و آن اينكه آنچه با مصالح مسلمين در ارتباط است، و قوام حيات وكيان آنها به شمار ميرود دراين مراسم تأمين ميشود. آيا با چنين اطلاق و گستردهگوئي جا دارد كه ما آن را فقط و فقط در مصالح مربوط به عبادت و پرستش خلاصه كنيم؟
3ـ اعلام بيزاري در موسم حج: شما هرگاه در عموميت جملههاي«ليشهدوا منافع لهم»و يا«قياماً للنّاس» شك و ترديد كنيد، ولي هرگز نميتوانيد در عمل نماينده پيامبر گرامي در موسم حج كه صددرصد يك عمل سياسي بوده، ترديدي به خود راه دهيد. زيرا پيامبر گرامي در سال نهم هجرت علي(ع) را مأمور كرد كه قطعنامهاي را كه متضمن اعلام بيزاري از مشركان بود در موسم حج قرائت نمايد، و اين موقعي بود كه شانزده آيه از آغاز سورة برائت بر قلب پيامبر گرامي نازل شد كه آغاز آنها عبارت است از: [اعلام بيزاري است از جانب خدا و رسول او به آن گروه از مشركان كه با آنها پيمان بستهايد(به آنان برسانيد كه) ميتوانيددر روي زمين چهارماه آزادانه گردش كنيد و بدانيد كه شما خدا را عاجز نخواهيد كرد و خدا كافران را خوار خواهدنمود. اين اعلامي است از جانب خدا و رسول او به مردم در روز حج اكبر كه خدا و رسول او از مشركان بيزار هستند. اگرتوجه كرديد براي شما نكوست و اگر روي برگردانيد بدانيد كه شما خدا را عاجز نخواهيد كرد و به گروه كافر به عذاب دردناك بشارت بده.] توبه/1 ـ 3 امير مؤمنان پس از قرائت اين آيات، قطعنامهاي را كه متضمن مواد چهارگانه بود به اين شرح ايراد كرد و گفت: هان اي مشركان:
1ـ بت پرستان حق ندارند وارد خانه خدا شوند.
2ـ طواف بابدن برهنه ممنوع است.
3ـ بعد از اين هيچ بتپرستي در مراسم حج شركت نخواهدكرد.
4ـ كساني كه با پيامبر پيمان عدم تعرض بستهاند، و از اول به پيمان خود وفادار بودهاند، پيمان آنان محترم است و تا انقضاي وقت پيمان، جان و مالشان محترم ميباشد، ولي به مشركاني كه با مسلمانان پيماني ندارند و يا عملاً پيمان شكني كردهاند، از اين تاريخ(دهم ذيالحجه) چهارماه مهلت داده ميشود كه تكليف خود را با حكومت اسلامي روشن سازند يا بايد به گروه موحدان و يكتاپرستان بپيوندند و هرنوع مظاهر شرك و دوگانه پرستي را در هم كوبند و يا اينكه آماده جنگ و نبرد گردند(تفسير طبري 10/47، سيره ابن هشام 4/545.). چه عملي سياسيتر از چنين عمل كه در بحبوحه فريضه حج كه مشركان و مسلمانان سرگرم طواف و يا مشغول رمي جمره بودند، ناگهان علي روي نقطه بلندي قرار ميگيرد و به لغو بخشي از پيمانها مبادرت ميورزد و به مشركان شبه جزيره چهارماه مهلت ميدهد كه يا شرك را ترك گويند و به صفوف موحدان بپيوندند و يا آماده جنگ و نبرد شوند.

---

آئين وهابيت
آية الله جعفر سبحاني